Makale Nasıl Yazılır?

Akademik alanda kariyer planlayanların asıl hedefi çalışmalarını ve bu çalışmalarındaki bulgularını ulusal ya da uluslararası kurumlardaki meslektaşlarıyla paylaşabilmektir.

Günümüzde bazı akademik personeller; doçent, profesör kadrolarının koşullarını sağlamak ve teşvik ödeneğini artırmak gibi amaçlarla makale sayılarını artırmaya çalışmaktadır. Bu durum zorunlu bir ihtiyaç olarak görünse de niteliği düşük makalelerin ortaya çıkmasına veya doğru bulgulara sahip olmayan bir çalışmanın ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu nedenlerden kaynaklı makale yazımını aceleye getirmemek ve özenli çalışmak gerekmektedir.

Makale yazmayı hedefleyen bir kişinin cevaplandırması gereken sorular şunlardır:

1. Makalemizin konusu ne olmalı?

2. Makalemiz kimlere hitap ediyor ve ihtiyacı olan bu kitleye ulaşmak için makalemiz nerede yayımlanmalı?

Makalenizin yani araştırmanızın konusu bir anlamda da amacı üzerinde iyice odaklanmanız gerekmektedir. Çünkü belirlediğiniz konu üzerinde bolca emek, zaman ve para harcayacaksınız. Araştıracağınız konu mümkünse literatürdeki bir eksikliği tamamlamalıdır.

Araştırmanızı belirlerken ilginizi ve merakınızı çeken bir konu üzerinde odaklanmanın araştırmalarınızın devamlılığını getirebilmeniz açısından faydalı olacaktır. Merak ettiğiniz konu ile ilgili mevcut çalışmaları sıkı bir şekilde takip etmeniz ve öğrendiğiniz bilgiler üzerinde sorular sorup bu soruları mümkünse hocalarınızla ve arkadaşlarınızla tartışmanız gerekmektedir. Tartışmalar, sorunuzun gelişmesine, netleşmesine ve özgün hâle gelmesine yardımcı olacaktır. Gelişen sorularla birlikte bir hipotez ortaya çıkarmalısınız. Oluşturduğunuz hipotez mutlaka test edilebilir ve yeni bir sonuç ortaya koyabilir olmalıdır. Geniş bir konu üzerinde çalışmak yerine çalışmanın kapsamı daraltılırsa başlangıç noktası daha net tasvir edilebilir. Kapsamı daraltmaktan bahsettiğimiz şey, konunun yüzeysel olması değildir. Çalışmanın sonucu, diğer araştırmacıların çalışmalarına katkı sağlayabilecek ya da yeni hipotezler kurulmasına yardımcı olabilecek bilgiyi sunabilmelidir.

Diyelim araştırmanız için iyi bir hipotez oluşturdunuz ve ardından yaptıklarınız da planladığınız gibi gitti. Çalışma sonunda birçok veri elde ettiniz ve bunları uygun bir şekilde analiz ettiniz. Sonuçları mevcut literatür bilgiler ile karşılaştırdınız. Şimdi makalenin yazımına hazırlanabilirsiniz.  Öncelikle bir makale taslağı oluşturun. Bu makale taslağını başlıklar yardımıyla bölümlere ayrılarak makalenin kaba hatlarını ya da omurgasını belirleyebilirsiniz ayrıca makaleye dâhil etmek istediğiniz bilgileri de önceden belirleyebilirsiniz. Bu bilgiler: Temel bilgiler (tarihçe, habitat, tür özellikleri gibi genel geçer bilgiler), argümanlar, literatürde mevcut olan kanıtlar vs. olabilir.

Makalenin omurgasını belirledikten sonra taslak yazımına başlanır. Metni yazarken mükemmel olması için zaman harcamanıza gerek yok. Siz yazmaya kendi bulgularınızı devam edin. Paragraflarınızı ilerleyen süreçte zaten çok sık değiştireceksiniz. Metindeki cümlelerinizin önceden planladığınız düzende ilerlemesine ve mümkün olduğunca birbirleriyle uyumlu/mantıklı bir şekilde ilerlemesine dikkat edin. Böylece düzenleme yaparken birbirinden farklı paragraflar arasında kafa karışıklığı yaşamazsınız.

Makale yazımına hangi bölümden başlamak isterseniz başlayabilirsiniz. Yazarken makalenizin konusundan ve çalışmanın amacından sapmasına izin vermeyin. İntihalden kaçınmak için kaynak göstermek, makalelerde önemli noktalardan biridir. Metin içindeki atıfların “Referanslar” bölümünde de bulunmasına çok dikkat edin. Özellikle paragraf ya da cümle değişikliği yaptığınızda metindeki atfın “Referans” bölümünde, “Referans” bölümündekinin ise metin içinde bulunup bulunmadığını sık sık kontrol edin. Kaynakça oluştururken EndNote, Mendeley gibi programlardan faydalanarak kaynakça düzenlemesi konusunda destek alabilirsiniz. 

Yeni başlayan genelde tüm çalışmayı bitirdikten sonra makalesini yazmayı tercih edebilir ya da makale yazımı ile ilgili konuşmalar çalışmanın bitmesine yakın gündemine dâhil oluyordur. Bu durum daha hiç makale yazma tecrübesine sahip olmayan kişiler için oldukça stresli günler geçirmesine neden olabilir. Benim tavsiyem konu belirleme ya da hipotez oluşturma sırasında yapılan literatür araştırmaları esnasında beğendikleri bir veya birkaç makaleden örnek alarak makale taslağını önceden oluşturmak ve çalışmanızla makalenizin yazımını mümkün olduğunca eş güdümlü yürütmeye çalışmanızdır.

Makale taslağını yazıp bitirdiğinizi varsayalım. Artık makaleyi baştan sona bir okuyucu gözüyle okursanız eksiklikleri veya hataları fark edebilirsiniz. Gerekirse bir arkadaşınıza da okutabilirsiniz. Hatta belki danışmanlarınız da makalenizi okuyup geri bildirimde bulabilir. Eksilikleri ve hatalarınızı düzelttikten sonra bir dış okuyucu bakış açısıyla makalenizi tekrar tekrar okuyun. Kendinizi makalenin nihai hâle geldiğine ikna etmeye çalışın. 

Şimdi diyelim makale bitti ve artık yayımlanması gerektiğini düşünüyoruz. Peki, hangi dergide yayınlanmalı makaleniz? Makalenizi göndermek için bir dergi seçmeniz gerekmektedir.

Dergiyi seçerken şunlara dikkat edilmeli:

1. Makalenizin konusu derginin kapsamında yer alıyor mu?

2. Derginin Etki Faktör (Impact Factor) skoru nedir? (Bu skorların yüksek ya da düşük olması araştırma konularına göre değişiklik göstermektedir. Örneğin sosyoloji konulu dergilerde en yüksek 4,1 iken dermatoloji konulu dergilerde en yüksek 9,2’dir.)

3. Derginin Q (Quartile) endeksi nedir? (Dergi sıralaması türü Q1, Q2, Q3 ve Q4 olmak üzere dörde ayrılır. Genelde Q1 ve Q2 türü dergiler seçilmeye çalışılır.)

Bununla birlikte derginin açık erişim politikaları, yayın ücreti talep edilip edilmediği, ilk görüş için dönüş yapılan süre ve kabul edilmesi durumunda makalenin yayınlanma süresi gibi özelliklere de bakılabilir. Siz literatür araştırmanızı yaparken incelediğiniz makaleler, size o dergi ya da dergilerin nitelikleri hakkında ipuçları verecektir. Bu nedenle çalışmalarınız devam ederken sizin için uygun olabilecek dergiler hakkında bir fikriniz oluşmaya başlayacaktır. Dergi seçimi yaparken birkaç alternatif seçeneğiniz olmasına da dikkat edin. Günün sonunda o alternatif dergilere ihtiyacınız olabilir. Dergi seçimini makale yazmaya başlamadan önce hatta çalışmanız devam ederken de yapabilirsiniz. Dergi seçimini yaptıktan sonra makale taslağınızı oluşturursanız makaleyi yazarken hâli hazırda o dergiye uygun biçim kullanmış olursunuz ve böylece zaman kazanırsınız.

Makale yazım işini bitirdikten sonra dergi seçimi yaparsanız makalenizi seçmiş olduğunuz dergiye uygun biçime getirmeniz gerekmektedir. Bu hem zaman kaybetmenize hem de makalenizde birtakım değişiklikler yapmanıza neden olabilir. Örneğin bazı dergilerde “Sonuç” ve “Tartışma” bölümleri ayrı başlıklar olarak ele alınırken bazı dergilerde bu iki bölümün birlikte verilmesi istenebilir. Buna benzer şekilde, metin içinde istenilen atıf formatı da dergiden dergiye değişiklik gösterebilir. Özellikle yeni başlayanlar için dergi seçimini en geç çalışmalarınızın ortasında iken yapmanızı tavsiye ederim. Böylece seçtiğiniz derginin yazım kılavuzuna göre hazırlamanızı sağlarken veri toplama aşamasında dergiye uygun koşullarda toplanmasına ve analiz edilmesine yardımcı olur. Derginin danışman hocalarınızla istişare ederek belirlenmesi yeni başlayan araştırmacılara kolaylık sağlayacaktır. 

Makalelerde dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biri de dil ve anlatım kurallarına önem vermektir. Mümkünse yazım kuralına uygun olup olmadığını ikili veya üçlü kontrol mekanizması oluşturarak kontrol etmelisiniz. Makale yazarken dil kurallarına, noktalama işaretlerine, yazım dilinin anlaşılır olmasına dikkat edin. Tüm bunlar sizin makaleyi yazarken özenli olup olmadığınız hakkında bir ön yargı oluşturacaktır.  Ayıca makale yazarken Word’de satır numarasını eklemeyi unutmayın ki makaleniz ilk değerlendirmeden geçtikten sonra size gelecek olan görüşlerde sizden açıklamanızı istedikleri yerleri kolayca anlayabilirsiniz.

Makalenizin yazımını bitirip dergiye yolladınız ve hakemlerden görüşler geldiğini varsayalım. Gelen görüşler ve soruları yanıtlamak için size verilen süre zarfında yanıtları olabildiğince açıklayıcı ve anlaşılır oluşturmalısınız. Tüm sorulara yanıt verdiğinizden emin olmalısınız. Hakemin görüşüne katılmadığınız durumlarda görüşüne katılmadığınızı kibarca ve sebepleriyle açıklamanız da faydalı olacaktır.

Her dergiye gönderdiğiniz makalenin kabul edilmeyeceğinin bilincinde de olmanız gerekmektedir. Makalenizin reddedilmesi üzüntüye neden olabilir ama bu sizi yıldırmasın ve alternatif bir dergiye makalenizi yollayın. Eğer editörden, hakemlerin görüşlerini içeren bir e-posta aldıysanız bu sizi biraz umutlandırsın çünkü bu durum makalenizin en azından değerlendirmeye alınmaya değer görüldüğü anlamına gelmektedir. Görüşler çok olumsuz olsa da sizden talep edilen düzeltmeleri itina ile yapın. Unutmayın ki tüm o görüşler sizin makalenizi daha iyi hâle getirilmesini sağlayacaktır. Tüm düzeltmeleri yaptınız ve makaleyi dergiye geri gönderdiniz. Bu yine kabul edileceğini göstermese de kabul edilme ihtimali oluşturmaktadır. Diyelim yine reddedildi, o zaman başka bir dergiye yollayın.

Pes etmeyin çünkü o kadar emek, zaman ve belki de para harcadığınız bir çalışma var ve bu çalışma ne olursa olsun okunmayı hak ediyor. Yıllardır makaleleri birçok yerde yayınlanan kişilerden de dinlediğim gibi, her makale yeni bir serüven ve her serüvende yeni bir şeyler öğreniyor insan.

Yazan: Uzman Biyolog Ayşegül Ünverdi